‘Echt stadse allure’: welkom in Laren, ‘de parel van het Gooi’

Nan van Wijk (80) komt aanlopen, met in haar tas een krant die ze net bij de boekhandel heeft gekocht. Ze woonde twintig jaar in Kaapstad en hield zich bezig met het opzetten van luxueuze spa’s in nog luxueuzere hotels. Ze was daar gebleven – huis aan het strand, walvissen voor de deur – als het niet zo fijn was geweest om ook bij de kleinkinderen in de buurt te zijn. Dus keerde ze een jaar geleden terug naar een appartement in Laren. Vanaf hier is het straight to heaven, zegt ze.

Van Wijk wordt gezien als een Laarder, omdat ze hier is geboren. Andere inwoners worden hier consequent Larinezen genoemd. “En aan de volle tasjes van de flagshipstore van Rivièra Maison zijn de mensen te herkennen die hier een dagje Gooische vrouw komen spelen,” zegt dorps­chroniqueur Leo Janssen (72) vanaf het terras van t’ Bonte Paard.

Het dorp Laren, op 25 kilometer van Amsterdam, spreekt tot de verbeelding dankzij de wit gestucte villa’s, de ontelbare rieten daken en tuinen waarvan op straat niet te zien is hoe groot die eigenlijk zijn.

In rep en roer

Toch blijft ook Laren een klein dorp, met 11.000 inwoners die elkaar allemaal lijken te kennen. Hier rijdt er nog een SRV-wagen rond en bezorgt een 77-jarige postbode al bijna zestig jaar de post. En bij de dorpspomp valt er altijd wel iets te bespreken. Zo staat voor de Albert Heijn een vrouw die handtekeningen inzamelt tegen een geplande bomenkap op de Brink, het groene hart van het dorp. “Ze willen 41 bomen kappen,” zegt Carla Voorn (62) tegen twee jonge mede­bewoners, met zo veel ongeloof in haar stem dat het lijkt alsof ze pas net heeft gehoord van de plannen, terwijl het dorp al twee maanden in rep en roer is over dit onderwerp. ‘Chinese toestanden in Laren’, kopte de lokale krant deze zomer.

“Vorige week was hier een man. ‘Als ze de bomen kappen, leg ik mijn hoofd ter ruste,’ zei hij. Hij was 94 jaar. Ik snapte het wel,” zegt Voorn. Ze heeft er weer twee handtekeningen bij.

“Ja, de politieke discussie in het dorp is levendig. En ik kan intens genieten van die dynamiek,” zegt burgemeester Nanning Mol (40) aan zijn nieuwe tuintafelset, met uitzicht op de bomen op death row op de Brink. “Op vakantie heb ik alles gelezen. Iedere beweging en elk Facebook­bericht heb ik gevolgd.”

Hij zwaait naar de voorzitter van zijn buurtpreventievereniging die voorbijfietst. Daarna zegt hij: “Wij als gemeentebestuur moeten, als het reces voorbij is, wel goed luisteren naar de discussie die het nu losmaakt.” Voor de rest kan hij er niets over zeggen, ook al zou hij het misschien wel willen. “Vaak moet je als burgemeester even op je handen zitten. Gelukkig heb ik iemand die me bij dat soort dingen altijd scherp houdt.”

Autospotters

Erwin Lunshof, Mols partner, brengt ­koffie – in een deel van hun verzameling Starbuckskopjes uit verschillende wereldsteden – en dubbel bitterkoekje met mok­ka­crè­me, amandelen en chocola. “Dit heet een ‘eikel van de week’, maar zit gewoon in het vaste assortiment van bakkerij Tetteroo, hoor,” zegt Mol. “Dat is trouwens de plek waar je zaterdagochtend moet zijn voor de laatste dorpsnieuwtjes. In de rij hoor je echt alles.”

Daar gaat het de afgelopen tijd naast de bomendiscussie vooral over de overlast van autospotters. Of eigenlijk, van de autobezitters die vanwege de toeschouwers met gierende banden wegrijden bij de stoplichten. “Terwijl de spotters ook weer over de weg rennen voor een fotootje. Er zitten koters van 10 en 12 jaar tussen, ik vind dat echt doodeng. Dus we gaan proberen daar een beetje evenwicht in te brengen.”

Bomen en autospotters. Tot zover de zorgen van de burgemeester van Laren. Nou ja, en de begroting dan, want de gemeentelijke financiële situatie is penibel. “Met slechts 11.000 inwoners en geen bijzondere inkomsten van bijvoorbeeld bedrijventerreinen is het allemaal wel krap. Het is ontzettend knap dat we nog steeds een zelfstandige gemeente zijn.”

Mol, die nog geen jaar burgemeester van Laren is, noemde het in zijn nieuwjaarstoespraak ‘samenlevingpret’, wat volgens hem ‘samen plezier hebben in het samenleven’ betekent. “Hier kan de overheid gewoon niet alles zelf oplossen. Dit dorp wordt echt gedragen door de eigen bevolking, met hun energie.”

Op papier lijkt Laren vooral een homogeen dorp (zie kader), maar volgens de burgemeester is het dorp ‘bont en veelkleurig’. Hoewel de diversiteit volgens Mol ‘een stuk beter’ zou kunnen en meer sociale woningbouw nodig is. “Het is hier alsof onder de straatnaambordjes staat: wilt u alstublieft een beetje anders zijn. Ik denk dat veel mensen Laren vooral zien als een dorp van welgestelde mensen, maar ik ben in het afgelopen jaar een dorp gaan ontdekken dat veel dieper en gelaagder is dan je vanaf de buitenkant ziet.”

Dat gelaagde is ook iets wat Ineke Hilhorst (68) graag wil laten zien. De ‘eikel van de week’ is nog niet op of ze belt de burgemeester al op zijn mobiel om te vragen of hij al klaar is met het bezoek. Ze heeft namelijk nog een heel programma in gedachten.

“Laren heeft een plat imago, alsof alles glitter en glamour is, maar dat is niet zo,” zegt Hilhorst even later. Ze is de voorzitter van Larens Behoud, interieuradviseur, documentairemaker en presentatrice van Mooi in ’t Gooi, vanaf deze week iedere ­zondag op RTL 4 te zien. “Ik ga ook niet in een joggingpak of zonder lippenstift de straat op, maar dat is alleen de buitenkant.”

Zo heeft Laren de natuur. Op honderd meter van haar huis, in een villawijk die ook weleens ‘de goudkust’ wordt genoemd, begint een heidevlakte die zich kilometers ver uitstrekt. “Vanaf hier loopt het helemaal door tot Lage Vuursche,” zegt ze. “En iedereen neemt dit maar for granted.”

Boerentraditie

De volgende halte is het Monument voor de Joodse Kinderen. Toen Hilhorst in 2016 ontdekte dat er tijdens de oorlog 48 kinderen van een Joods kindertehuis in Laren waren vermoord, besloot ze dat dit tragische feit niet door de tijd mocht worden weggevaagd. Binnen acht maanden had ze genoeg geld bij elkaar verzameld en werd het monument onthuld. “We zijn in Laren niet kneuterig over onze eigen geschiedenis. Dit hebben we ook laten gebeuren, met zijn allen.”

Het monument staat in de buurt waar het tehuis vroeger stond, boven op een heuvel waar ooit de eerste bewoners zich vestigden. Later werd de dorpskern – met de in 1521 gebouwde Johanneskerk – verplaatst naar de huidige plek onderaan de heuvel: vanwege de drinkvijver was die handiger voor de schapen en koeien van de arme boerengemeenschap.

Dan door naar de huidige landbouw­akkers. Op een plek waar je ook uitstekend meer villa’s zou kunnen bouwen, houdt de Stichting Oude Landbouwgewassen Laren de boerentraditie van het dorp in stand door zeventien van dit soort stukjes grond rond Laren – het grootste is 1,3 hectare – te gebruiken voor het verbouwen van boekweit, rogge, haver, gerst en aardappelen.

Daarna rijdt Hilhorst even langs bij molenaar Hans Calis (64), die een eeuwenoude achtkante binnenkruier-korenmolen draaiende houdt (Calis: “Volgens mijn nichtje is Laren een rollatorresort. Ik vind dat het vooral een yuppendorp is geworden.”) en daarna bij ontwerper Marcel ­Wolterinck (60), die de foto’s van de woningen en jachten laat zien die hij voor de rijken der aarde ontwerpt. Wolterinck: “Ik heb me altijd beziggehouden met de meest luxe, mooiste en exclusiefste dingen. Tot op de dag van vandaag is mijn filosofie: het maakt niet uit wat het kost, als het maar kwaliteit, origineel, creatief of anders is. Ik zit hier midden in mijn doelgroep.”

Antenne van het dorp

Dan is het tijd voor lunch bij de oud-Hollandse poffertjeskraam van ‘Corn. de Haan’ die al meer dan honderd jaar aan de Brink staat. Marcel Hilhorst (58), een neef van Ineke, kwam hier werken toen hij 14 was en is inmiddels de eigenaar – de laatste generatie De Haan bleef kinderloos. ­Hilhorst blijkt een man van tegeltjeswijs­heden. “Meisjes bloot, handel dood,” zegt hij. Vanwege de warmte is het namelijk nogal rustig bij de kraam vandaag. En zo heeft hij er nog een paar. Zoals: “Op een fles wijn zit ook een etiket,” het antwoord op de vraag waarom hij met deze hitte een stropdas draagt.

Afhankelijk van wie je het vraagt, staat Hilhorst in het dorp bekend als de ‘antenne van het dorp’, de ‘thermometer van het dorp’ of het ‘ijkpunt van het dorp’.

Hilhorst bevestigt dat de twee onderwerpen die deze zomer vooral leven de geplande bomenkap en de autospotters zijn. Hij heeft geen zin om zijn mening erover te geven, al moet er volgens hem wel iets gebeuren aan de wateroverlast. Vanwege de schapen en koeien is de kern van Laren om het laagst gelegen punt ontstaan, en als het hard regent loopt zijn poffertjeskraam onder. Maar of daarvoor bomen moeten verdwijnen? “Weet je wat het is: in dit dorp hebben we negenduizend deskundigen over alles.” En de andere tweeduizend inwoners dan? “Die kunnen niet praten, want ze zijn dement of te jong.”

De laatste stop op de tour van Ineke Hilhorst – voordat het tijd is voor het terras van t’ Bonte Paard – is het leegstaande filiaal van de Rabobank, waar twaalf kunstenaars exposeren. “Toen dit leeg kwam te staan, was het met een paar telefoontjes zo geregeld,” zegt initiatiefnemer Wim Herstel (61), een Larinees uit Rotterdam met de bijnaam Wim Jordaan. “Laren heeft nog ouderwets korte lijntjes.”

Het dorp is volgens hem zo mooi dat het hem ‘bij de keel greep’ toen hij hier voor het eerst kwam. “En de discussies over het dorp bestaan een en al uit passie en emotie. Soms is het alle ratio voorbij. Prachtig vind ik dat. En hier in Laren heerst de kunstenaarsgeest nog steeds. Er zijn hier geen onmogelijkheden.”

Kunstenaars en anarchisten

“We hebben gewoon ongelooflijke mazzel dat we hier mogen wonen,” zegt dorps­chroniqueur Leo Janssen even later op het terras. “Zelfs achter sommige sociale huurwoningen zit een half landgoed.”

Zoals zoveel inwoners van Laren komt hij uit de mediawereld. Als creatief directeur van Endemol stond Janssen vanaf eind jaren tachtig aan de basis van Koffietijd! de 5 Uur show en tientallen andere infotainmentprogramma’s. Toen werd het 2000, was hij 52 en vond hij het wel mooi geweest. Sindsdien besteedt hij veel tijd aan het dorp waar hij als Hilversums jongetje al gefascineerd door raakte, toen hij getuige was van de Sint Jansprocessie, de jaarlijkse bedevaarttocht die nog steeds de katholieke roots van het dorp in volle glorie toont.

Janssen heeft tientallen verhalen geschreven over de eigenaardigheden van het dorp, en op het terras komen ze achter elkaar aan bod. De verhalen gaan over de eigengereide erfgooiers, de boeren die gezamenlijk gebruiksrechten hadden op gemeenschappelijke gronden. Dat er nog steeds veel Laarders zijn die van de zelf­bewuste erfgooiers afstammen. Janssen vertelt over de komst van de stoomtram die vanaf 1882 van Amsterdam richting Laren reed. Hoe hoteleigenaar Jan Hamdorff er alles aan deed om toeristen en kunstenaars naar het dorp te trekken. Dat lukte hem vooral omdat hij het in Laren gezellig wist te maken – als een van de weinige plekken boven de rivieren werd er destijds carnaval gevierd.

Janssen vertelt hoe kunstenaars als Jozef Israëls, Piet Mondriaan en Anton Mauve hun sporen achterlieten in Laren. Dat er een ‘Lari-Blarigeest’ begon te waaien. Dat het dorp ook een toevluchtsoord werd voor anarchisten, bohemiens, antroposofen en filosofen.

Larens dialect

In de verhalen van Janssen gaat het niet over gigantische villa’s of over dure auto’s. Het gaat over de karakters die het dorp sieren. Of over dorpsgenoten die het Larens dialect nog spreken. Het gaat over dat de apostrof van t’ Bonte Paard om onduidelijke redenen echt op die plek hoort, dat de Johanneskerk volgend jaar vijfhonderd jaar bestaat en de inzameling voor de benodigde 800.000 euro voor renovatie voorspoedig gaat. De autospotters zijn bovendien niet nieuw: op de menukaart van restaurant Mauve kon je vroeger al afvinken welke auto’s je voorbij zag komen. Als hij naar de bomen op de Brink kijkt, zegt Janssen dat hij zich niet kan voorstellen dat ze zullen verdwijnen. Een paar weken later laat het college weten opnieuw naar de plannen voor de Brink te gaan kijken.

Vanaf het terras van t‘ Bonte Paard is te zien dat de Lamborghini nog steeds staat te wachten voor het stoplicht. De boa houdt het in de gaten. Als de auto te hard optrekt, wordt zijn kenteken genoteerd en volgt een waarschuwingsbrief. Bij een tweede overtreding volgt dan een boete van 390 euro.

Het stoplicht springt op groen en de Lamborghini rijdt rustig door. Van de Opel Agila die erachter rijdt, maakt geen autospotter een foto. Tachtig procent van de huishoudens is geen miljonair. Janssen: “Dat poenerige en patserige is echt alleen de buitenkant die buitenstaanders zien.”

Bron: Het Parool (20-09-2020)
Beelden: Martijn Steiner Lovisa

Artikel vind je hier.